Bolaga taom tayorlash

Bolaning immunitet tizimi hali to‘liq rivojlanmaganligi bois uning oshqozoni buzilishi mumkin. Shuning uchun uni gigiyenaga qat’iy amal qilingan holda ovqatlantirish va mahsulotlarni xavfsiz tayyorlash muhimdir.

Bola uchun taom tayyorlash bo‘yicha bir nechta maslahatlarni e’tiboringizga havola qilamiz:

• Tayyorgarlik. Qo‘llaringiz, yuzalar, kosa, tarelka va oshxona jihozlari to‘liq toza bo‘lsin. Bola 6 oylikdan kichik bo‘lsa, kasallik chaqirishi mumkin bo‘lgan bakteriyalar bo‘lmasligi uchun kosa, tarelka va oshxona jihozlarini sterillang.
• Go‘sht va baliq pishirish. Go‘sht yaxshilab pishirilishi kerak, unda qizg‘ish bo‘lib qolib ketgan joylari bo‘lmasin. Baliq esa qattiq va qat-qat bo‘lib pishirilishi lozim. Hali u yumshoq bo‘lsa, demak u yaxshi qovurilmagan. Bola uchun baliq pishirishning eng ma’qul usuli – uni zarqog‘ozda toblab pishirish, chunki baliqqa yaxshilab termik ishlov berilsa ham, u mayinlikni yo‘qotmaydi va maydalab chaynash oson bo‘ladi.
• Mevalar va sabzavotlar. Foydalanishdan oldin yaxshilab yuving. Sabzavotlarni bug‘da tayyorlash – pishirishning eng yaxshi usuli, chunki ular ozuqaviy moddalarning aksariyat qismini saqlab qoladi. Agar bug‘da pishirgich jihozingiz bo‘lmasa, shunchaki suv qaynatadigan yopiq kastryulkada metall chovlidan foydalaning.
• Taomni dasturxonga tortish. Barcha bakteriyalar to‘liq yo‘q bo‘lishi uchun bolaning ovqati pishib bo‘lgan va issiq bo‘lishi kerak. Ovqatni dasturxonga tortishdan oldin uni kerakli haroratgacha soviting.

Bolalar uchun muvozanatlashtirilgan parhez kattalarga mos keladiganidan keskin farq qiladi. Rivojlanib borayotgan organizmni himoyalash uchun yaxshisi qo‘shmaslik yoki miqdorini cheklash lozim bo‘lgan mahsulotlar va masallig‘lar quyidagilarni tashkil etadi:

• Tuz

• Shakar

• Kletchatka — ozgina qo‘shish mumkin

• Yog‘siz mahsulotlar

Tuz

Organizm ko‘plab muhim funksiyalarni bajarishi uchun har bir odamga tuz zarurdir. U ovqat hazm qilish yo‘lidan suyuqlikni singdirishga yordam beradi va organizmda suv muvozanatini saqlaydi. Biroq hattoki kattalar ham bir kunda uncha ko‘p miqdorda bo‘lmagan tuz iste’mol qilishlari kerak, chaqaloqlarning iste’mol me’yori undan ham kam¹.

Hozirda mavjud ma’lumotlar asosida aytish mumkinki, go‘daklikda ko‘p miqdorda tuz iste’mol qilish rivojlanayotgan buyraklarga salbiy ta’sir qilishi va yosh o‘tgani sari arterial qon bosimi oshishiga olib kelishi mumkin².

Bundan tashqari, bolalikda shakllangan ovqatlanish odatlari keksalik davridagi ovqatlanish modeliga ta’sir qilishi haqida dalillar mavjud, shuning uchun sho‘r ovqatlarga bo‘lgan mayl aynan erta yosh davrida rivojlanadi.

Bolani tarkibida tuzi kamroq ovqatlarga o‘rgatib borsangiz, unga moyillikning rivojlanish ehtimolini ham kamaytirgan bo‘lasiz.

Bola dunyoga kelganidan keyin dastlabki 6 oyda ona sutidagi tuz miqdori uning normal o‘sishi va rivojlanishi uchu yetarli. Biroq sutdan ayirish vaqtida farzandingizning tuz iste’moliga ko‘proq e’tibor berishingiz kerak bo‘ladi.

Bola me’yordan ortiq tuz iste’mol qilmasligi uchun uning ratsioniga kiritishingiz mumkin bo‘lgan bir nechta o‘zgartirishlar quyidagilar:

• Bola uchun ovqat tayyorlaganda ortiqcha tuz solmang. Ovqat sizga chuchuk tuyulishi mumkin, ammo bola uchun bu chuchuklik qilmaydi.
• Tayyor, xarid mahsulotlaridagi tuzga e’tibor bering. Bolalar ovqati tarkibiga tuz qo‘shish mumkin emas, ammo bolalar uchun mo‘ljallanmagan qayla va tayyor bo‘tqalar kabi mahsulotlar tarkibida ko‘pincha tuz miqdori yuqori bo‘ladi.
• Hattoki non, pishloq va yormalar tarkibida ham tuz mavjud. Tarkibida tuz mavjudmasligini yoki uni kam miqdordaligini ko‘rsatuvchi yorliqlarni qiyoslang. 100 g mahsulotda 1,5 g tuz yoki uning muqobili 0,6 g natriy bo‘lsa, bu tuz miqdori yuqori degani. 100 g mahsulotda 0,3 g tuz yoki uning muqobili 0,1 g natriy bo‘lsa, bu tuz miqdori kam degani. Ushbu kattaliklar orasidagi tuz miqdori mo‘tadil sanaladi.

Farzandingiz ko‘p miqdordagi tuz iste’mol qilmayotganligiga amin bo‘lish uchun ovqatni, yaxshisi, unga alohida tayyorlang.

Tuzning tavsiya etiladigan iste’mol me’yori quyidagicha¹:

Bolalar ko‘krak suti va mevalar kabi shirin narsalarni xush ko‘rishadi, chunki bu biologiya bilan bog‘liq. Faktlarga tayansak, har qanday parhez, reklama yoki zamonaviy texnologiyalarga bog‘liq bo‘lmagan tarzda, butun dunyo bo‘ylab chaqaloqlar va bolalar o‘rtasida shirin taomlar va ichimliklarga mayl yuqori.

Yaqindagina olib borilgan tadqiqoqlar shuni ko‘rsatadiki, shirinlikka bo‘lgan havas shakarning og‘riq qoldiruvchi xususiyatiga ta’sir qilishi mumkin³.

Bolaning ratsioniga shakarni kiritish keyinchalik shirinlikka ruju qo‘yish ehtimolini oshirishi isbotlangan⁴.

Farzandingizni yangi bir taomni yeb ko‘rishiga undash uchun unga shakar qo‘shish g‘oyasi qiziq albatta, ammo bu keyinroq plombalashga va hattoki tishdan ayrilishga olib keladigan kariyes kabi jiddiy stomatologik muammolarga sabab bo‘lishi mumkin. Ayniqsa shakar qo‘shilgan ichimliklar tish uchun zararli.

Zararli odatlarni keyinroq o‘zgartirgandan ko‘ra, ertaroq sog‘lom ovqatlanishga amal qilgan osonroq. Shu boisdan farzandingizning ovqatiga shakar qo‘shmang va bolalar uchun mo‘ljallanmagan mahsulotlarni ularga bermang, chunki bunday mahsulotlar tarkibida shahar miqdori ko‘p bo‘ladi.

Siz bola uchun mos keladi deb hisoblagan ayrim mahsulotlarda shakar miqdori nihoyatda ko‘p bo‘lishi mumkin. Suxariklar, quruq mevalar, pechenyelar, bolalar ovqati va ichimliklar – bor-yo‘g‘i bir necha misollar xolos.

Mahsulotlar tarkibidagi shakar miqdori haqida batafsil bilib olish uchun oziq-ovqat mahsulotlarining yorliqlarini tekshiring. Yorliqdagi “Uglevodlar” raqamiga qarang. Tarkibida shakar miqdori yuqori mahsulotlarning 100 g.da 22,5 g yoki undan ko‘proq shakar bo‘ladi, tarkibida shakar miqdori kam mahsulotlarning 100 g.da 5 g yoki kamroq shakar bo‘ladi. Tabiiy shakar uning qayta ishlangan turlariga nisbatan bola uchun ancha foydali degan gaplarga ishonmang. Shakarning barcha turlari bir xil quvvat beradi va rivojlanayorgan tishlar uchun juda zararli.

Ichimliklar haqida so‘z ketganda aytish mumkinki, shirin ta’m berilgan meva sharbatlari, sutli kokteyllar va xushbo‘y ta’m berilgan suv odatda shakar bilan to‘yintiriladi. Shirin bo‘lmagan meva sharbati ichimlikning ancha ma’qul varianti bo‘lib, unga hattoki suv qo‘shish ham mumkin.

Yaxshisi, bolaga faqat sut va suv bering. O‘n ikki oygacha sigir suti bermagan yaxshiroq. Shirinliklar o‘rniga yengil yeguliklar sifatida yangi uzilgan mevalar, tostlar va shirin bo‘lmagan guruchli kulchalar kabi sog‘lom mahsulotdan bering.

Bola tez o‘sishi va rivojlanishi uchun ko‘p energiya va ozuqaviy moddalar kerak bo‘ladi. Ammo uning oshqozoni kichik va katta porsiyalarda unga nimadir berib bo‘lmaydi. Shuning uchun u energiya va ozuqaviy moddalarni kamroq mahsulotdan olishi kerak⁶. Bu tarkibida yog‘ kam va kletchatka ko‘p mahsulotlar bolalar oziq-ovqatini tayyorlashga mos kelmaydi degani.

Yog‘ bola uchun vitaminlar va ebergiyaning muhim manbasi sanaladi, shu boisdan yog‘siz sut va sut mahsulotlari ham uning ratsioniga mos kelmaydi. Qaymog‘i olinmagan sut va yoki yogurtdan foydalaning, ammo 12 oylikkacha sigir sutini ichimlik sifatida berish tavsiya etilmasligini yodda tuting. Yarim yog‘sizlantirilgan sutni 2 yoshgacha berib bo‘lmaydi.

Tarkibida kletchatka ko‘p bo‘lgan ovqat bolada u kerakli energiyani olmasdan turib to‘yganlik hissiga sabab bo‘lishi mumkin. Biroq bolalarni yormali va butun donli ovqatlarni yeyishga ancha barvaqt o‘rgatish keksalik davrida ushbu mahsulotlarga bo‘lgan xohishni kuchaytiradi. Non va yormalarning har xil turlari aralashmasini sinab ko‘ring. Oq va yormali unlar aralashmasi ratsion uchun yaxshi mahsulot; bola ratsionida to‘laqonli, sog‘lom va muvozanatlashitirilgan parhezga amal qilinmaguncha kepak bilan boyitilgan boshoqli o‘simliklardan saqlaning. Bolaga tarkibida kletchatka ko‘p yoki kam har xil turdagi boshoqli mahsulotlar berib, ularning yetishmovchiligi va qabziyat bilan bog‘liq muammolarni oldini olishingiz mumkin.

• Pasta uchun qaylalar va tez tayyorlanadigan bo‘tqalar kabi kattalar uchun mo‘ljallangan tayyor mahsulotlar.
• Bolalar uchun shirin mahsulotlar — har doim yorliqlarni o‘qib tekshiring.
• Shirin ichimliklar.
• Yog‘siz yogurt va pishloq.

• Kartoshka, sabzi, qovoqcha, bryukva va pasternak kabi sabzavotlar.

• Banan, nok, avokada, olxo‘ri, olma va shaftoli kabi mevalar

• Guruch

• Yog‘li yogurt va pishloq

Yangilangan sana: 2014-yil 21-avgust